Jaar na ‘Wijdemeren’ en menselijke maat is nog ver uit zicht voor bijstandsgerechtigden

Een jaar geleden rond de kerst ging er een golf van verontwaardiging door het land: een vrouw uit Wijdemeren moest duizenden euro’s betalen aan de gemeente omdat ze van haar moeder af en toe een tas boodschappen ontving. Geldt er nog steeds dezelfde hardvochtige bijstandsaanpak of is de menselijke maat terug?

Platform Investico onderzocht het samen met EenVandaag en Trouw voor onder meer De Groene Amsterdammer. Onderstaande komt uit het artikel van De Groene. ‘De conclusie is enerzijds hoopgevend,’ geeft het opinieblad aan: ‘het besef dat er iets moet veranderen is ingedaald.’ Enkele gemeenten pasten hun regels aan of zoeken naar manieren om hun beleid humaner te maken, merkt het medium op. Maar een systeem dat na jaren eenmaal staat is niet eenvoudig bij te sturen: ‘Sinds het kabinet-Rutte II is er bezuinigd op de bijstandsuitkeringen en de toegang tot bijstand’ en ‘de kabinetten sinds 2013 hebben de rechtsbescherming van burgers die bijstand ontvangen in geleidelijke stapjes uit de wet hebben gesloopt.’

Het begon met regels. Strenge regels die zorgden voor een situatie waarbij bijstandsgerechtigden maar al te vaak waren overgeleverd aan de grillen van de gemeente die de uitkering verstrekte. Met het veranderen van regels is de mentaliteit van bijstand-bespioneren-en-betrappen echter nog niet weg. De Groene geeft schrijnende voorbeelden daarvan: de gemeente Tilburg onderzocht gegevens van Marktplaats om te controleren of iemand niet in het geheim spullen verkocht en zo illegaal bijverdiende naast de bijstand. In Hengelo vroeg de gemeente het waterverbruik van een man op, om te verifiëren of hij wel op het adres woont waar hij bijstand ontvangt.

De bewijsvoering is opvallend om meer redenen: ‘de Bijstandswet wordt door sommige gemeenten zo geïnterpreteerd dat bijstandsontvangers niet alleen verplicht zijn om alles te melden wat ze boven op hun uitkering verdienen, maar ook alles moeten melden waarmee je geld zou kunnen verdienen.’

Het tijdschrift concludeert dat een systeem waarin sociaal advocaten en raadslieden, gemeenten en hun ambtenaren en uitkeringsgerechtigden allemaal hun rol spelen, leeft in een klimaat van alles-of-niets. Net als bij de toeslagenaffaire moest na één foutje een heel jaar aan toeslagen worden teruggevorderd. Er is echter een verschil: ‘Bij bijstand kan één fout leiden tot een terugvordering over vele jaren.’

Hoe heeft het zo ver kunnen komen, vraagt menig lezer zich af. Een lastige vraag met vele complexe antwoorden, maar dit leesbare artikel van journalist Jesse Frederik doet een dappere poging

De Groene meldt dat de politieke wind gedraaid is en verwijst naar een initiatiefwetsvoorstel van Kamerleden van ChristenUnie, D66, CDA, GroenLinks, PVDA en SP dat de harde plicht tot terugvordering die ontvangers van bijstand nu zo vaak (disproportioneel) in de problemen brengt, af te schaffen. ‘Er is brede steun voor dit voorstel, de verwachting is dat het komend jaar wordt ingevoerd.’