Money Speech uit atlas Shrugged, Ayn Rand.

En nee, het papieren “FIAT” geld beschouw ik zelf niet als geld.

Money Speech

Vrij vertaald uit Atlas Shrugged, Ayn Rand.

“Denk je dat geld de wortel van alle kwaad is?” zei Francisco d’Anconia. “Heb je ooit gevraagd wat de oorsprong van geld is? Geld is een ruilmiddel, dat niet kan bestaan tenzij er goederen worden geproduceerd en mensen in staat zijn om ze te produceren. Geld is de materiële vorm van het principe dat mannen die met elkaar willen handelen, dat moeten doen door middel van ruilhandel en waarde voor waarde moeten geven. Geld is niet het gereedschap van de profiteurs, die jouw product opeisen door tranen, of van de plunderaars, die het van je afnemen met geweld. Geld is alleen mogelijk door de mannen die produceren. Beschouw je dit als kwaad?

“Wanneer je geld accepteert als betaling voor jouw inspanning, doe je dat alleen vanuit de overtuiging dat je het zult ruilen voor het product van de inspanning van anderen. Het zijn niet de profiteurs of plunderaars die waarde geven aan geld. Geen oceaan van tranen en geen enkel wapen ter wereld kan die stukken papier in je portemonnee transformeren in het brood dat je morgen nodig zult hebben. Die stukken papier, die goud hadden moeten zijn, zijn een symbool van eer – jouw aanspraak op de energie van de mannen die produceren. Jouw portemonnee is jouw verklaring van hoop dat er ergens in de wereld om je heen mannen zijn die niet zullen nalaten op dat morele principe dat de wortel van geld is. Beschouw je dit als kwaad?”
“Heb je ooit gezocht naar de oorsprong van productie? Kijk eens naar een elektrische generator en durf tegen jezelf te zeggen dat deze gecreëerd werd door de spierinspanning van onnadenkende beesten. Probeer een tarwezaadje te laten groeien zonder de kennis die aan jou is overgedragen door mensen die het voor het eerst moesten ontdekken. Probeer je voedsel te verkrijgen met niets anders dan fysieke bewegingen – en je zult ontdekken dat het menselijk denken de wortel is van alle geproduceerde goederen en van alle rijkdom die ooit op aarde heeft bestaan.

“Maar zeg je dat geld wordt gemaakt door de sterken ten koste van de zwakken? Welke kracht bedoel je? Het is niet de kracht van wapens of spieren. Rijkdom is het product van het vermogen van de mens om te denken. Wordt geld dan gemaakt door de man die een motor uitvindt ten koste van degenen die dat niet deden? Wordt geld gemaakt door de intelligente ten koste van de dwazen? Door de bekwamen ten koste van de onbekwamen? Door de ambitieuzen ten koste van de luiaards? Geld wordt gemaakt – voordat het geplunderd of afgetroggeld kan worden – gemaakt door de inspanning van elke eerlijke man, elk naar zijn vermogen. Een eerlijk man is degene die weet dat hij niet meer kan consumeren dan hij heeft geproduceerd.’

“Handelen door middel van geld is de code van de welwillende mensen. Geld rust op het axioma dat elke man eigenaar is van zijn geest en zijn inspanning. Geld staat geen macht toe om de waarde van jouw inspanning voor te schrijven, behalve de vrijwillige keuze van de man die bereid is zijn inspanning met jou te ruilen. Geld stelt je in staat om voor jouw goederen en jouw arbeid te verkrijgen wat ze waard zijn voor de mannen die ze kopen, maar niet meer dan dat. Geld staat alleen deals toe die wederzijds voordeel opleveren door het ongedwongen oordeel van de handelaren. Geld eist van jou de erkenning dat mannen voor hun eigen voordeel moeten werken, niet voor hun eigen schade, voor hun winst, niet hun verlies – de erkenning dat ze geen lastdieren zijn, geboren om het gewicht van jouw ellende te dragen – dat je ze waarden moet aanbieden, geen wonden – dat de gemeenschappelijke band tussen mensen niet de uitwisseling van lijden is, maar de uitwisseling van goederen. Geld eist dat je verkoopt, niet je zwakte aan de domheid van mensen, maar je talent aan hun rede; het eist dat je koopt, niet het goedkoopste wat ze aanbieden, maar het beste dat jouw geld kan vinden. En wanneer mannen leven door handel – met rede, niet met geweld, als hun uiteindelijke scheidsrechter – dan is het het beste product dat wint, de beste prestatie, de man met het beste oordeel en de hoogste bekwaamheid – en de mate van iemands productiviteit is de mate van zijn beloning. Dit is de code van het bestaan waarvan geld het instrument en symbool is. Beschouw je dit als kwaad?”
“Maar geld is slechts een gereedschap. Het brengt je overal waar je wilt, maar het zal je niet vervangen als de bestuurder. Het geeft je de middelen voor de bevrediging van je verlangens, maar het zal je geen verlangens verschaffen. Geld is de gesel van de mannen die proberen de wet van oorzaak en gevolg om te keren – de mannen die trachten de geest te vervangen door de producten van de geest.

“Geld zal geen geluk kopen voor de man die geen besef heeft van wat hij wil: geld zal hem geen waardensysteem geven als hij de kennis van wat te waarderen heeft vermeden, en het zal hem geen doel verschaffen als hij de keuze van wat te zoeken heeft ontweken. Geld zal geen intelligentie kopen voor de dwaas, bewondering voor de lafaard, of respect voor de incompetent. De man die probeert de hersenen van zijn superieuren te kopen om hem te dienen, waarbij zijn geld zijn oordeel vervangt, eindigt als het slachtoffer van zijn minderen. De mannen van intelligentie laten hem in de steek, maar de bedriegers en de fraudeurs komen naar hem toe, aangetrokken door een wet die hij niet heeft ontdekt: dat geen enkele man kleiner mag zijn dan zijn geld. Is dit de reden waarom je het kwaad noemt?

“Slechts de man die het niet nodig heeft, is geschikt om rijkdom te erven – de man die zijn eigen fortuin zou maken, ongeacht waar hij begon. Als een erfgenaam gelijk is aan zijn geld, dient het hem; zo niet, vernietigt het hem. Maar jij kijkt toe en je roept dat geld hem heeft bedorven. Heeft het? Of heeft hij zijn geld bedorven? Benijd geen waardeloze erfgenaam; zijn rijkdom is niet de jouwe en je zou het er niet beter vanaf brengen. Denk niet dat het onder jullie verdeeld had moeten worden; de wereld belasten met vijftig parasieten in plaats van één, zou de dode deugd die het fortuin was, niet terugbrengen. Geld is een levende kracht die sterft zonder zijn wortel. Geld zal de geest niet dienen die er niet aan kan tippen. Is dit de reden waarom je het kwaad noemt?

“Geld is jouw middel tot overleven. Het oordeel dat je uitspreekt over de bron van je bestaan is het oordeel dat je uitspreekt over je leven. Als de bron corrupt is, heb je je eigen bestaan veroordeeld. Heb je je geld verkregen door bedrog? Door toe te geven aan de ondeugden of de domheid van mensen? Door te buigen voor dwazen, in de hoop meer te krijgen dan je verdient op basis van je capaciteiten? Door je normen te verlagen? Door werk te verrichten dat je veracht voor kopers die je minacht? Als dat het geval is, zal je geld je geen moment of cent waardering brengen. Dan zullen alle dingen die je koopt, geen eerbetoon aan jou worden, maar een verwijt; geen prestatie, maar een herinnering aan schande. Dan zul je schreeuwen dat geld slecht is. Slecht, omdat het niet insprong voor je zelfrespect? Slecht, omdat het je niet toestond van je verdorvenheid te genieten? Is dit de kern van je haat jegens geld?

“Geld zal altijd een gevolg blijven en weigeren om jou als de oorzaak te vervangen. Geld is het product van deugd, maar het zal je geen deugd geven en het zal je ondeugden niet verlossen. Geld zal je het onverdiende niet geven, noch in materie noch in geest. Is dit de kern van je haat jegens geld?”
“Of zei je dat de liefde voor geld de wortel van alle kwaad is? Van iets houden is de aard ervan kennen en liefhebben. Van geld houden is weten en houden van het feit dat geld het resultaat is van de beste kracht binnen in jou, en je sleutel tot het ruilen van jouw inspanning voor de inspanning van de besten onder de mensen. Het is de persoon die zijn ziel zou verkopen voor een dubbeltje, die het luidst zijn haat voor geld verkondigt – en hij heeft goede reden om het te haten. De liefhebbers van geld zijn bereid ervoor te werken. Ze weten dat ze het verdienen.

“Laat me je een tip geven over een aanwijzing voor het karakter van mensen: de man die geld vervloekt, heeft het oneervol verkregen; de man die het respecteert, heeft het verdiend.

“Ren voor je leven weg van elke man die je vertelt dat geld slecht is. Die zin is de lepraklok van een naderende plunderaar. Zolang mensen samenleven op aarde en middelen nodig hebben om met elkaar om te gaan – hun enige vervanging, als ze geld opgeven, is de loop van een geweer.

“Maar geld eist de hoogste deugden van je, als je het wilt maken of behouden. Mannen die geen moed, trots of zelfrespect hebben, mannen die geen moreel besef hebben van hun recht op hun geld en niet bereid zijn het te verdedigen zoals ze hun leven verdedigen, mannen die zich verontschuldigen voor het rijk zijn, zullen niet lang rijk blijven. Ze zijn het natuurlijke aas voor zwermen plunderaars die eeuwenlang onder stenen blijven, maar tevoorschijn komen bij de eerste geur van een man die smeekt om vergeven te worden voor het schuldgevoel van het bezitten van rijkdom. Ze zullen haastig zijn schuld en zijn leven van hem ontnemen, zoals hij verdient.

“Dan zie je de opkomst van mannen met dubbele normen – mannen die leven door kracht, maar rekenen op degenen die leven door handel om de waarde van hun geroofde geld te creëren – mannen die liften op deugd. In een morele samenleving zijn dit de criminelen, en de wetten zijn geschreven om je tegen hen te beschermen. Maar wanneer een samenleving criminelen-van-rechts en plunderaars-van-wet instelt – mannen die geweld gebruiken om de rijkdom van weerloze slachtoffers te grijpen – dan wordt geld de wreker van zijn scheppers. Dergelijke plunderaars geloven dat het veilig is om weerloze mannen te beroven, zodra ze een wet hebben aangenomen om hen te ontwapenen. Maar hun buit wordt de magneet voor andere plunderaars, die het van hen krijgen zoals zij het kregen. Dan gaat de race niet naar de bekwaamste in productie, maar naar de meest meedogenlozen in brutaliteit. Wanneer kracht de norm is, wint de moordenaar van de zakkenroller. En dan verdwijnt die samenleving, in een uitgestrektheid van ruïnes en slachting.”
“Wil je weten of die dag komt? Let op geld. Geld is de barometer van de deugd van een samenleving. Wanneer je ziet dat handel niet gebeurt met instemming, maar door dwang – wanneer je ziet dat om te produceren, je toestemming moet krijgen van mannen die niets produceren – wanneer je ziet dat geld stroomt naar degenen die handelen, niet in goederen, maar in gunsten – wanneer je ziet dat mannen rijker worden door vriendjespolitiek dan door werk, en jouw wetten beschermen je niet tegen hen, maar beschermen hen tegen jou – wanneer je ziet dat corruptie wordt beloond en eerlijkheid een zelfopoffering wordt – dan kun je weten dat jouw samenleving gedoemd is. Geld is zo’n nobel medium dat het niet concurreert met geweren en geen compromissen sluit met wreedheid. Het zal niet toestaan dat een land overleeft als half eigendom, half buit.

“Wanneer vernietigers onder de mensen verschijnen, beginnen ze met het vernietigen van geld, want geld is de bescherming van de mens en de basis van een moreel bestaan. Vernietigers grijpen goud en laten de eigenaars een nagemaakte stapel papier achter. Dit doodt alle objectieve normen en levert de mens over aan het willekeurige gezag van een willekeurige bepaler van waarden. Goud was een objectieve waarde, een equivalent van geproduceerde rijkdom. Papier is een hypotheek op rijkdom die niet bestaat, gesteund door een geweer gericht op degenen die worden verwacht het te produceren. Papier is een cheque getrokken door wettelijke plunderaars op een rekening die niet van hen is: op de deugd van de slachtoffers. Wacht op de dag waarop het stuitert, gemarkeerd als ‘Rekening overschreden’.

“Wanneer je het kwaad hebt gemaakt tot het middel van overleven, verwacht dan niet dat mensen goed blijven. Verwacht niet dat ze moreel blijven en hun leven opofferen om voer te worden voor de immorelen. Verwacht niet dat ze produceren, wanneer productie wordt gestraft en plundering wordt beloond. Vraag niet: ‘Wie vernietigt de wereld? Jij bent het.

“Je staat te midden van de grootste prestaties van de grootste productieve beschaving, en je vraagt je af waarom het om je heen afbrokkelt, terwijl je zijn levensbloed – geld – vervloekt. Je beschouwt geld zoals de wilden deden vóór jou, en je vraagt je af waarom de jungle terugkruipt naar de rand van je steden. Gedurende de hele geschiedenis van de mens werd geld altijd gegrepen door plunderaars van het ene soort of het andere, wiens namen veranderden, maar wiens methode hetzelfde bleef: rijkdom grijpen door geweld en de producenten gebonden houden, vernederd, belasterd, beroofd van eer. Die zin over het kwaad van geld, die je met zulk rechtvaardige roekeloosheid uitspreekt, komt uit een tijd waarin rijkdom werd geproduceerd door het werk van slaven – slaven die de bewegingen herhaalden die ooit werden ontdekt door iemands geest en eeuwenlang onverbeterd bleven. Zolang productie werd geregeerd door geweld, en rijkdom werd verkregen door verovering, was er weinig te veroveren. Toch verhieven mannen gedurende alle eeuwen van stagnatie en honger de plunderaars, als aristocraten van het zwaard, als aristocraten van geboorte, als aristocraten van het bureau, en minachtten ze de producenten, als slaven, als handelaren, als winkeliers – als industriëlen.

“Tot eer van de mensheid was er, voor de eerste en enige keer in de geschiedenis, een land van geld – en ik heb geen hogere, meer eerbiedige lof te geven aan Amerika, want dit betekent: een land van rede, rechtvaardigheid, vrijheid, productie, prestatie. Voor de eerste keer waren de geest van de mens en geld bevrijd, en er waren geen fortuinen door verovering, maar alleen fortuinen door werk, en in plaats van zwaardvechters en slaven verscheen de echte maker van rijkdom, de grootste werker, het hoogste type mens – de zelfgemaakte man – de Amerikaanse industrieel.”
“Als je me vraagt om de meest trotse onderscheiding van Amerikanen te noemen, zou ik kiezen – omdat het alle anderen bevat – het feit dat zij de mensen waren die de frase ‘geld verdienen’ hebben bedacht. Geen enkele andere taal of natie had ooit deze woorden eerder gebruikt; mensen hadden altijd gedacht aan rijkdom als een statische hoeveelheid – te worden gegrepen, gesmeekt, geërfd, gedeeld, geplunderd of verkregen als een gunst. Amerikanen waren de eersten die begrepen dat rijkdom moet worden gecreëerd. De woorden ‘geld verdienen’ bevatten de essentie van de menselijke moraliteit.

“Toch waren dit de woorden waarmee Amerikanen werden veroordeeld door de verrotte culturen van de plunderaarscontinenten. Nu heeft het credo van de plunderaars ertoe geleid dat je jouw meest trotse prestaties beschouwt als een teken van schaamte, jouw welvaart als schuld, jouw grootste mannen, de industriëlen, als schurken, en jouw prachtige fabrieken als het product en eigendom van spierarbeid, de arbeid van zweep-gedreven slaven, zoals de piramides van Egypte. De nietsnut die glimlacht en beweert dat hij geen verschil ziet tussen de kracht van de dollar en de kracht van de zweep, zou het verschil op zijn eigen huid moeten leren kennen – zoals ik denk dat hij zal.

“Totdat en tenzij je ontdekt dat geld de wortel is van alle goeds, vraag je om je eigen vernietiging. Wanneer geld ophoudt het middel te zijn waarmee mannen met elkaar omgaan, worden mannen de werktuigen van mannen. Bloed, zwepen en geweren – of dollars. Maak je keuze – er is geen andere – en je tijd raakt op.”