Totalitaire nachtmerrie in Iran? Brood op rantsoen via digitale coupons

Iran stelt gesubsidieerd brood beschikbaar. Er is een maar: het is alleen met persoonlijke digitale coupons te verkrijgen. De armsten kunnen zich ‘brood van de vrije markt’ niet veroorloven en dat betekent dat ze wel mee moeten met een steeds verder uitbreidend digitaal systeem dat door de overheid wordt opgetuigd. De aanstaande digitale rantsoenering staat voor veel mensen voor een wereldwijde trend waarbij burgers in hun dagelijks doen en laten steeds afhankelijker worden van de overheid.

Iran mengt zich momenteel al op veel terreinen van de binnenlandse economie en subsidieert onder andere brood. De prijsregulering van de overheid kost het land ongeveer 100 miljard dollar per jaar volgens de Financial Times. Een grote uitgavenpost dus. Brood is het eerste product waar het land zijn handen vanaf trekt. Alleen een deel van het brood zal nog ondersteund worden en gaat ‘op de bon.’ De prijs van de rest van het brood zal worden overgelaten aan de markt. Producten als kaas, kip en bakolie zullen later ook op digitaal rantsoen gaan.

Volgens de Iraanse president Ebrahim Raisi is de maatregel nodig omdat veel subsidies ‘verloren gaan’ in een systeem van corruptie en discriminatie. ‘Moeten we dat dan laten voortduren? Het volk en de elite dwingen ons om de economie te hervormen en dat zullen we ook doen.’

Het (letterlijk) dagelijks brood wordt voor veel mensen onbetaalbaar door de stijgende kosten in het algemeen en dat van tarwe en andere granen in het bijzonder. Na de aankondiging van vorige week werd het dan ook her en der onrustig in het land. Internetdiensten lagen er regelmatig uit om georganiseerd protest te verhinderen, meldt persbureau Reuters.

Schrikbeeld

In een land waar het geld niet tegen de plinten klotst en de middenstand voor een groot deel is verdwenen, zijn veel mensen aangewezen op ‘hulp’ van de overheid. Willen zij nog toegang houden tot de dagelijkse levensbehoeften, zullen ze mee moeten in de digitalisering. En zullen ze zich moeten voegen naar de bewaker van het digitale systeem. De overheid.

Het zou veel te kort door de bocht zijn om te stellen dat elke overheid het daarmee per se slecht voor heeft met de mensen. India besloot onlangs tot een exportverbod van tarwe zodat de bevolking nog toegang behoudt tot de essentiële graansoort. Maar wat als de regering nu besluit dat die het alleen via een digitaal identiteitsbewijs kan kopen? Iran is door de aankondiging van Raisi een schrikbeeld geworden van waar het in andere landen naar toe kan gaan. De maatregel lijkt niet (uitsluitend) ingegeven door bezuinigingsmotieven maar ook door een hang naar controle van de eigen bevolking.

Voorwaardelijk

In het Aziatische land staat voedsel in de schijnwerpers. De toepassingen van een digitaal identiteitsbewijs zijn echter grenzeloos: ook de toegang tot gezondheidszorg, transport, huisvesting en zelfs geld kan worden gekoppeld aan een digitaal systeem. In een digitaal identiteitsbewijs kan informatie worden verzameld over bijvoorbeeld vaccinatiestatus, zoekgedrag op internet, de sociale omgeving, de CO2-voetafdruk etc. Op basis daarvan kan de overheid dan bepalen waar iemand wel en geen recht op heeft. Hoe meer instanties en organisaties zich aansluiten bij een dergelijk centraal instrument, hoe moeilijker het zal zijn om er nog aan te ontkomen.

Wat als munten en bankbiljetten bijvoorbeeld verdwijnen en iemand alleen nog in Central Bank Digital Currency wordt uitbetaald? Wat als iemand het land alleen maar uit mag met een voldoende socaalkrediet-score? Zelfs het verlaten van de eigen gemeente of huis op basis van digitale status is mogelijk. Sinds de lockdowns en avondklok van de afgelopen twee jaar is dat ook in Nederland niet meer zo moeilijk voor stellen. Burgerlijke vrijheid wordt steeds minder een vanzelfsprekend gegeven en steeds meer voorwaardelijk.

Bedelende massa’s

De mensen die het meest van de overheid afhankelijk zijn, zijn het eerst aan de beurt. Er is voor hen geen ontsnappen meer aan, zo lijkt het. Zeker niet wanneer voedsel steeds schaarser wordt. Een redacteur van The Wine Press ziet daarin zelfs een doelbewuste intentie. ‘Iran schetst een blauwdruk voor hoe dit meer dan waarschijnlijk zal uitpakken in de VS en elders. De regeringen en internationale bedrijven werken samen om hongersnood en ziekte in te luiden, zodat ze de massa’s kunnen laten bedelen en smeken om voedsel; waarop het op dat moment ook zal worden gekoppeld aan bewijs van vaccinatie, koolstofcalculators en sociale kredietscores. Daarom hebben ‘ze’ mensen nodig die schreeuwen en verslaafd zijn aan hun smartphones. En dit is hoe het universele basisinkomen ook wordt verpakt, omdat het wordt gekoppeld aan voedselbronnen. Velen zullen gehoorzamen.’

Of dat dystopische scenario uitkomt, is onzeker. De ontwikkelingen rond digitale identiteit verlopen momenteel echter op vele terreinen. Wereldwijd. Op Europees niveau is er al sprake van de ontwikkeling van en wetgeving over een centraal gezichtsherkenningssysteem, een Central Bank Digital Currency en een internationaal elektronisch patiëntendossier.