Waarom coronaherstelfonds leidt tot meer macht voor Brussel

Om geld te kunnen betrekken uit het coronaherstelfonds moeten landen aan Brussel verantwoording afleggen met een begrotingsplan. Ondertussen gaan ingrijpende hervormingen en geldstromen aan de nationale parlementen voorbij, meldt onderzoeksplatform Follow The Money (FTM). Onderzoeker David Bokhorst: ‘Het komt erop neer dat de EU haar grip heeft versterkt.’

De Europese Unie riep het coronaherstelfonds in juli 2020 in het leven om de klappen van de coronacrisis op te vangen voor de lidstaten. Demissionair minister-president deed het in de maanden voorafgaand aan het gezamenlijke herstelfonds voorkomen alsof hij zich flink verzet had tegen gratis geld voor landen met een slappe begrotingsdiscipline.

Uiteindelijk gaf hij zich, samen met Oostenrijk, Denemarken en Zweden toch gewonnen. Rutte had naar eigen zeggen het onderste uit de kan gehaald en het principe van voor wat, hoort wat laten opnemen in de statuten. In de Tweede Kamer zei Rutte: ‘Landen die een beroep doen op het fonds, moeten laten zien wat zij nu gaan doen om een volgende keer geen beroep meer te hoeven doen op de Europese collectieve solidariteit.’ En zo werd een pot met meer dan 700 miljard euro opgetuigd, klaar voor de Europese lidstaten om hun economie weer recht te trekken.

Parlement buitenspel

FTM beschrijft verder dat veel parlementen nauwelijks zijn betrokken bij het opstellen van een herstelplan voor de economie. Elk land kent zijn eigen dynamiek, hier volgen een paar voorbeelden.

In Italië keurde het parlement in april 2021 een plan goed waarmee het bijna 25 miljard euro zou binnenhalen. Maar ’terwijl de volksvertegenwoordigers bijeen waren om te stemmen over het Italiaanse plan, werden er achter de schermen nog aanpassingen gedaan. Rome heeft zonder goedkeuring van parlementariërs met geldbedragen geschoven, tijdschema’s veranderd en etiketten gewijzigd. Het Italiaanse parlement heeft de versie die uiteindelijk ter goedkeuring aan de Europese Commissie is voorgelegd, niet gezien – laat staan besproken.’

Het Roemeense parlement kreeg te horen dat hun stem niet belangrijk was. Volgens FTM zei de Roemeense premier Florin Cîțu: ‘Er is geen noodzaak voor een debat of stemming’

Daar komt nog bij dat landen elkaars begroting moeten goedkeuren. En dat gebeurt niet volgens het artikel: ‘De Nederlandse regering las alleen de beoordeling van de Europese Commissie door, niet de plannen zelf. Zo zei minister Wopke Hoekstra van Financiën in september tegen de Kamer zeer positief te zijn over het Italiaanse herstelplan, zonder zich uitvoerig in alles te hebben verdiept. De Kamer nam er genoegen mee.’

Dat Hoekstra zich niet heel erg heeft verdiept in het Italiaanse begrotingsplan ligt ook aan de meer dan 1600 pagina’s die hij voor zijn kiezen kreeg. Het plan van Zweden telt tot nu toe de minste pagina’s, maar het zijn er nog altijd een paar honderd. Nederland heeft nog geen plan ingediend.

Daar komt nog bij dat wanneer een land het plan van een andere lidstaat afkeurt, het een kritisch oordeel terug kan verwachten. En dat wordt vermeden. Is een plan eenmaal goedgekeurd op papier, dan zal het heel lastig zijn om later te wijzen op tekortkomingen bij de naleving ervan, aldus FTM.

Voorwaardelijk

Het gebrek aan democratisch mandaat is niet het enige probleem van het herstelfonds. David Bokhorst, onderzoeker aan het Europees Universitair Instituut in Florence, ziet dat lidstaten zich genoodzaakt zien tot allerlei hervormingen om aanspraak te blijven maken op de subsidies. Te denken valt aan pensioenvoorzieningen, fiscale regelingen en wettelijke arbeidsvoorwaarden: ‘Het komt erop neer dat de EU haar grip heeft versterkt. Dat kan ten koste gaan van de  volksvertegenwoordiging van lidstaten.’

Ook hoogleraar Jean Pisani Ferry wordt opgevoerd in het uitgebreide artikel van het financiële  onderzoeksplatform. Hij vreest de gevolgen van een asymmetrische machtsverhouding: ‘Hoog oplopende controverses liggen in het verschiet wanneer de Commissie haar werk goed doet, dat wil zeggen: ineffectieve plannen afkeurt en betalingen opschort als de voorwaarden en doelen niet worden gehaald.’ Hoe en of dat zal gebeuren is echter nog helemaal niet duidelijk: ‘De spelregels zijn volkomen onduidelijk,’ zegt Francesco Corti van de Europese denktank CEPS tegen FTM.

Hypotheekrenteaftrek

Nederland ontkomt ook niet aan de invloed vanuit Brussel: de hypotheekrente-aftrek en de zelfstandigenaftrek liggen onder een vergrootglas. Mogelijk zal er een versnelde afbouw van de twee regelingen geëist worden.

Zo zei minister Wopke Hoekstra van Financiën in september tegen de Kamer zeer positief te zijn over het Italiaanse herstelplan, zonder zich uitvoerig in alles te hebben verdiept. De Kamer nam er genoegen mee.

Het artikel van FTM is tot stand gekomen in samenwerking met vele journalisten uit andere EU-landen. Het is het eerste stuk over de geldstromen die zijn losgekomen na het Europees coronaherstelfonds. Het is het eerste deel van een langere serie met de naam Recovery Files.

De financiële wereld is niet eenvoudig en de Europese Unie is evenmin makkelijk te begrijpen. Arno Wellens, in de woorden van financieel adviseur en bitcoinspecialist Madelon Vos ‘hoogstwaarschijnlijk de enige man in Nederland die wél alle duizenden pagina’s tellende Europese verdragen en onderzoeken doorspit,’ is herhaaldelijk te gast bij Café Weltschmerz. Hieronder een aflevering met hem over het coronaherstelfonds.